Adli sicil kaydında görünen bir mahkûmiyet, kişinin iş ve sosyal hayatında önemli engellere yol açabilir. Sabıka kaydı olarak da bilinen adli sicil kaydı, birçok kurum ve işveren tarafından incelendiği için geçmişteki bir ceza kaydı, eğitim veya kariyer fırsatlarını olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle pek çok kişi adli sicil kaydının silinmesi mümkün mü ve nasıl yapılır diye merak etmektedir. Türk hukukunda, belirli şartların gerçekleşmesi hâlinde adli sicil kaydının silinmesi ve sonrasında arşiv kaydının silinmesi mümkündür. Aşağıda, adli sicil kaydı nedir, kimler bu kaydın silinmesini talep edebilir, silinme şartları nelerdir, hangi sürelerin geçmesi gerekir ve arşiv kaydı nasıl silinir gibi konular hukuki bir dille açıklanmaktadır. Bu rehber, Bursa’da ceza hukuku alanında çalışan bir avukatın bakış açısıyla, potansiyel müvekkiller için yol gösterici bilgiler içermektedir.
Adli Sicil Kaydı Nedir?
Adli sicil kaydı, halk arasındaki yaygın adıyla sabıka kaydı, bir kişinin kesinleşmiş ceza veya güvenlik tedbiri kararlarının resmi olarak tutulduğu kayıt sistemidir. Bu kayıtlar, Adalet Bakanlığı’na bağlı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü tarafından merkezi olarak tutulur. Mahkemeler tarafından verilmiş ve kesinleşmiş tüm mahkûmiyet hükümleri adli sicile işlenir. Yani bir kişi hakkında mahkemece hükmedilen hapis cezası, adli para cezası veya herhangi bir güvenlik tedbiri kararı kesinleştikten sonra adli sicil kaydında yer alır. Türk mahkemelerinin kararlarının yanı sıra, Türk vatandaşı hakkında yabancı bir mahkemede verilmiş ve Türk hukukunca tanınmış mahkûmiyetler de adli sicile kaydedilebilir.
Adli sicil kaydı, kişinin ceza geçmişini gösterdiği için özellikle işe alım süreçlerinde ve kamu görevlisi atamalarında önem taşır. Örneğin, kamu kurumları veya bazı özel sektör işverenleri, işe girişte adli sicil belgesi (sabıka kaydı) talep ederek adayın herhangi bir sabıka kaydının olup olmadığına bakarlar. Adli sicil kaydı; bir kişinin daha önce suç işleyip işlemediğinin bilinmesi, tekrar suç işlenmesi (tekerrür) hükümlerinin uygulanması veya belirli kamu haklarından mahrumiyet durumlarının takibi gibi hukuki sonuçlar doğurur.
Burada önemli bir ayrım belirtmek gerekir: Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararları, teknik olarak bir mahkûmiyet hükmü sayılmadığından adli sicil kaydına işlenmez. Yani mahkeme tarafından verilen bir HAGB kararı varsa, bu karar adli sicil belgesinde görünmez ve ayrı bir sistemde tutulur. Dolayısıyla, adli sicil kaydında genellikle kesinleşmiş mahkûmiyetler yer alırken, HAGB gibi hukuki durumlar bu kayda dâhil edilmez.
Adli sicil kaydında tutulan bilgiler zamanla güncellenir. Kişinin cezasını infaz etmesi (örneğin hapis cezasını tamamlaması veya para cezasını ödemesi) ya da cezanın başka şekilde ortadan kalkması durumunda bu kayıt aktif sicilden çıkarılır. Ancak bu, kaydın tamamen yok olması anlamına gelmez; kayıt arşiv bölümüne taşınır. Aşağıda, adli sicil kaydının silinmesi süreci ve arka planda arşiv kaydı kavramı ayrıntılarıyla ele alınmıştır.
Kimler Adli Sicil Kaydının Silinmesini Talep Edebilir?
Adli sicil kaydının silinmesini, kural olarak bu sicil kaydı kendi adına tutulan ilgili kişi talep edebilir. Yani sabıka kaydı bulunan kişi, kendi adli sicilindeki mahkûmiyet bilgilerinin silinmesi için başvuruda bulunma hakkına sahiptir. Kişi bu başvuruyu bizzat kendisi yapabileceği gibi bir avukat aracılığıyla da gerçekleştirebilir. Özellikle ceza hukuku alanında deneyimli bir Bursa ceza avukatı, adli sicil kaydı silme başvurusu sürecinde kişiye profesyonel destek sağlayabilir. Avukatlar, müvekkilleri adına gerekli dilekçeleri hazırlayarak Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’ne başvurabilir ve süreci yakından takip edebilirler.
Üçüncü şahıslar (örneğin işverenler veya başka kişiler) bir bireyin adli sicil kaydının silinmesi için doğrudan talepte bulunamazlar; bu, kişinin özel hukuki durumu olduğundan, başvuru hakkı sadece kayıt sahibine veya onun yasal temsilcisine aittir. Eğer adli sicil kaydı bulunan kişi vefat etmişse, bu durum zaten kaydın silinmesini gerektiren özel bir hâlidir (aşağıda açıklanacaktır). Kişinin ölümü hâlinde adli sicil kayıtları tamamen silinir. Bu süreçte, vefat edenin yakınları resmi ölüm belgesini Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’ne ileterek kaydın silinmesi işleminin gerçekleşmesini sağlayabilirler.
Özetlemek gerekirse, adli sicil kaydının silinmesini isteme hakkı doğrudan kaydın sahibi olan kişidedir. Bu kişi, kendi başına başvurabileceği gibi, vekâlet vereceği bir avukat vasıtasıyla da bu hakkını kullanabilir. Özellikle hukuki prosedürlerin doğru yürütülmesi ve sürecin hızlanması için bir ceza avukatı desteği alınması tavsiye edilir.
Adli Sicil Kaydının Silinme Şartları Nelerdir?
Adli sicil kaydının silinmesi, belli koşulların gerçekleşmesine bağlıdır. 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 9. maddesi uyarınca, aşağıdaki durumların varlığında adli sicildeki kayıt silinir ve arşiv kaydına alınır:
- Cezanın veya güvenlik tedbirinin infazının tamamlanması: Hapis cezasının çekilip bitirilmesi, adli para cezasının ödenmesi gibi, mahkûmiyet kararının gereği tamamen yerine getirilmiş olmalıdır. Örneğin, kişi hükmedilen hapis cezasını cezaevinde tamamladıysa ya da para cezasını ödedi ise cezanın infazı bitmiş demektir. Şayet hapis cezası ertelenmiş (hükmün infazı belirli bir denetim süresine tabi tutulmuş) ise, erteleme süresinin sorunsuz şekilde tamamlanması gerekir. Cezanın tamamen infaz edilmesi, adli sicil kaydının silinmesi için temel şarttır.
- Ceza mahkûmiyetini bütün sonuçlarıyla ortadan kaldıran şikâyetten vazgeçme veya etkin pişmanlık: Bazı suçlarda, mağdurun şikâyetinden vazgeçmesi veya sanığın etkin pişmanlık göstermesi, kanunen mahkûmiyetin tüm sonuçlarını ortadan kaldırabilir. Eğer uygulanacak ceza hükmü, yapılan şikâyetten vazgeçme ya da etkin pişmanlık dolayısıyla bütün sonuçlarıyla düşmüşse, bu durumda mahkûmiyet adli sicilden silinir. (Bu durum, daha çok özel şikâyete tabi suçlar veya etkin pişmanlık hükümlerinin geçerli olduğu suç tipleri için söz konusu olur.)
- Ceza zamanaşımının dolması: Mahkûmiyet hükmü infaz edilemeden, infaz zamanaşımı süresi dolmuş ise ceza hukuku açısından cezanın infaz edilme imkânı kalmaz. Cezanın infaz zamanaşımına uğraması durumunda, artık o mahkûmiyetin hukuken yerine getirilmesi mümkün olmadığından adli sicil kaydı silinir. Örneğin, hükümlü uzun süre yakalanamaz ve cezasını çekemezse, belli bir sürenin sonunda devletin cezayı infaz etme yetkisi zaman aşımına uğrar; bu da kaydın arşive alınmasını gerektirir.
- Genel af: Çıkarılan bir genel af kanunu, belirli suçları veya cezaları ortadan kaldırabilir. Genel af kapsamında kalan mahkûmiyetler, tüm hukuki sonuçlarıyla birlikte ortadan kalkar. Böyle bir durumda Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, af yasası gereğince ilgili kayıtları resen (kendiliğinden) siler ve arşive alır. Genel affa uğrayan cezalar için ayrıca başvuru yapmaya gerek kalmaksızın kayıtlar adli sicilden çıkarılır.
Yukarıdaki şartlardan birinin gerçekleşmesi hâlinde adli sicil kaydındaki bilgi silinir ve bu bilgi arşiv kaydına aktarılır. Ancak bu noktada “silinme” terimi, kaydın tamamen yok edilmesi anlamında kullanılmamaktadır; kayıt, yalnızca aktif sicil kaydından çıkarılarak arşiv bölümüne taşınır. Bu sayede kişi adli sicil belgesi aldığında (sabıka kaydı sorgusunda) ilgili mahkûmiyet artık görünmez. Örneğin, cezasını tamamlamış bir kişi, şartlar sağlandığında sicil kaydını sildirir ve temiz bir adli sicil belgesi elde edebilir. Bunun istisnası, kişinin ölümü hâlidir. Adli Sicil Kanunu’na göre ilgili kişinin vefatı durumunda adli sicil kaydı tamamen silinir ve bu bilgi arşive de alınmaz (mevcutsa arşivden de çıkarılır). Yani ölüm halinde devlet, kişinin sabıka kaydını tümüyle sistemden kaldırır.
Adli sicil kaydının yukarıdaki nedenlerle silinebilmesi için, çoğu durumda ilgili kurumun harekete geçmesi veya kişinin talepte bulunması gerekir. Kanunen, infazın tamamlandığı ya da şartların oluştuğu bilgisi Adli Sicil Genel Müdürlüğü’ne ulaşınca kaydın silinmesi öngörülmüştür. Uygulamada ise, özellikle infazın tamamlanması sonrası kaydın arşive alınması işlemi otomatik olarak gerçekleşmeyebilmektedir. Bu nedenle, hak kaybı yaşamamak için çoğu zaman kişinin Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’ne başvurarak adli sicil kaydının silinmesi talebini iletmesi gerekir. Başvuru neticesinde şartların sağlandığı tespit edilirse, genellikle 30 gün gibi kısa bir süre içinde adli sicil kaydı silinip arşive alınmaktadır.
Hangi Sürelerin Geçmesi Gerekir?
Adli sicil kaydı, yukarıda belirtilen koşullar oluştuğunda silinip arşiv kaydına aktarılsa da, arşiv kaydının tamamen silinmesi (yani kayıtların tümüyle yok edilmesi) için kanunda öngörülen belirli bekleme süreleri bulunmaktadır. 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 12. maddesine göre arşiv kayıtlarının silinebilmesi için geçmesi gereken süreler ve koşullar şunlardır:
- 5 Yıl: Yukarıda sayılan haller dışında kalan diğer tüm mahkûmiyetler, arşiv kaydına alındıkları tarihten itibaren 5 yıl geçince tamamen silinebilir. Bu kategoriye, daha hafif suçlara ilişkin mahkûmiyetler girer. Örneğin, taksirle (yani kast olmaksızın) işlenen suçlardan alınan cezalar, bir yıldan az hapis cezaları veya adli para cezaları (eğer bunlar anayasa ve diğer kanunlar gereği hak yoksunluğuna yol açmayan türdense) infaz edildikten ve arşive alındıktan beş yıl sonra arşiv kaydından tamamen çıkarılabilir.
- 15 Yıl: Daha ağır nitelikteki bazı mahkûmiyetler için arşiv kaydının silinmesi 15 yıllık bekleme süresine tabidir, ancak bu sürenin uygulanabilmesi için yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınmış olması gerekir. Yasaklanmış hakların geri verilmesi, ağır bir mahkûmiyet sonucunda kaybedilen belli hakların (örneğin kamu görevine girme hakkı, seçilme hakkı vb.) mahkeme kararıyla iade edilmesidir. Eğer kişi, hak yoksunluğuna sebep olan bir mahkûmiyete ilişkin olarak infaz sonrası mahkemeden “yasaklanmış hakların iadesi” kararını almışsa, arşiv kaydının silinmesi için gereken süre arşive alma tarihinden itibaren 15 yıl olarak uygulanır.
- 30 Yıl: Yukarıdaki bendin devamı olarak, hak yoksunluğuna neden olan mahkûmiyetlerde eğer kişi yasaklanmış hakların iadesi kararı almamışsa, arşiv kaydının tamamen silinmesi için arşive alındığı tarihten itibaren 30 yıl geçmesi gerekir. Yani, devlet belirli çok ciddi suçlardan mahkûmiyetleri, hakların iadesi olmadığı takdirde otuz yıl boyunca arşivde tutar ve ancak bu sürenin sonunda siler. Bu uzun süre, toplum açısından tehlikeli kabul edilen veya önemli kamu haklarından yoksunluk gerektiren suçların kayıtlarının daha uzun süre saklanmasını sağlamaya yöneliktir.
- Ölüm Hâli: Kişinin ölümü durumunda bekleme süresi aranmaz; adli sicil ve arşiv kayıtları derhâl tamamen silinir. Bu, yukarıda da belirtildiği gibi istisnai bir durum olup, kişi vefat ettiğinde devlet kişinin sabıka ve arşiv kayıtlarını sistemden çıkartır.
Arşiv Kaydı Nasıl Silinir?
Arşiv kaydı, adli sicilden silinmiş eski mahkûmiyet bilgilerinin, devletin kayıtlarında saklanmaya devam ettiği kısımdır. Arşiv kaydının silinmesi, yukarıda belirtilen süreler dolduğunda ve gerekli koşullar sağlandığında gerçekleşir. Kanunen, bu durumlarda Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü bünyesinde kurulan bir komisyon tarafından kayıtların re’sen (kendiliğinden) silinmesi öngörülmüştür. Ancak uygulamada, birçok kişi hak ettiği halde arşiv kaydının otomatik olarak silinmediğini, kayıtların durmaya devam ettiğini görebilmektedir. Bu nedenle, süreler dolduğunda kişinin talepte bulunması yine pratikte önem kazanmaktadır.
Arşiv kaydının silinmesi için izlenecek yol, adli sicil kaydının silinmesindeki prosedüre benzer. Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’ne bir dilekçe ile başvurarak, arşiv kaydının silinmesi talep edilmelidir. Başvuru, ilgili kişi tarafından bizzat yapılabilir veya bir avukat aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Dilekçede, hangi mahkûmiyet kaydının arşivden silinmesinin talep edildiği ve gerekli şartların (sürenin dolduğu, hakların iadesi kararının alındığı gibi) oluştuğu belirtilir. Başvuruya, destekleyici belgeler eklenmelidir: Örneğin, eğer yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınmışsa buna dair mahkeme kararı fotokopisi, cezanın infazının tamamlandığını gösteren belgeler, varsa af veya zaman aşımı kararları gibi evraklar eklenmelidir.
Günümüzde adli sicil ve arşiv silme başvuruları, e-Devlet sistemi üzerinden de yapılabilmektedir. Adalet Bakanlığı’nın sağladığı dijital hizmet sayesinde, kişi www.turkiye.gov.tr adresinden kimlik doğrulamasıyla giriş yaparak “Adli Sicil Kaydı Silme ve Düzeltme Talebi” başvurusunda bulunabilir. Bu elektronik başvuru yöntemi, posta veya bizzat başvuru yapma zorunluluğunu ortadan kaldırarak işlemleri kolaylaştırmıştır. Başvuru yapıldıktan sonra, Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü talebi inceleyerek, şartlar oluşmuşsa arşiv kaydını tamamen siler ve sonucu başvuru sahibine bildirir.
