Memnu Hakların İadesi

Bursa ceza avukatı olarak memnu hakların iadesi süreçlerine dair bilinmesi gerekenleri bu makalede anlatarak müvekkillerimize yol gösteriyoruz. Ceza mahkûmiyetinin doğal sonucu olarak geçici süreyle kısıtlanan hakların iadesi, TCK 53 kapsamındaki düzenlemelerle yakından ilgilidir. Bursa’da yürüttüğümüz davalarda sıkça karşılaştığımız bu konu, özellikle kamu hizmeti, seçme-seçilme ve dernek kurma gibi hakları kullanan müvekkillerimiz için önemlidir. “Memnu haklar” olarak adlandırılan yasaklı hakların geri verilmesi, adli sicil işlemleri ve kamu görevine başvuru süreçlerinde hâkimlerce değerlendirilen hukuki bir konudur.

Memnu Haklar (Yasaklanmış Haklar) Nelerdir?

Memnu haklar, bir kişinin kasten işlenmiş bir suçtan mahkûm olması sonucu belli bir süre kullanamayacağı haklardır. TCK 53/1 hükmü uyarınca hapis cezasına mahkûm edilen kişi;

• Kamu görevinden yasaklanma: Atamaya veya seçime tabi tüm kamu görevlerine (devlet memurluğu, milletvekilliği, belediye başkanlığı, muhtarlık vb.) girme hakkından,
• Seçme-seçilme ehliyetinden yoksun kalma: Hem oy verme hem aday olma hakkından,
• Vesayet ve velayet haklarından mahrum kalma: Çocukları ve altsoyu üzerindeki vesayet, velayet veya kayyımlık görevlerini üstlenememekten,
• Dernek, vakıf ve sendika yöneticiliğinden yoksunluk: Dernek, vakıf, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi partilerin yönetici veya denetçisi olamama,
• Serbest meslek icrasından mahrumiyet: Kamu kurumu veya meslek kuruluşu iznine tabi meslek veya sanatları bağımsız olarak icra edememe,
• Sürücü belgesi alamama: Trafik düzeni ile ilgili taksirli suçlar nedeniyle ehliyetine el konulması (TCK 53/6) hariç tutulmuştur,
• Profesyonel ruhsatların geri alınması: Örneğin avukatlık, mali müşavirlik gibi meslek üyeliklerinde haksızlık cezası alınması durumunda meslekten men edilme

haklarına sahip olamaz. Bu hakların kullanımı, mahkûm olunan hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar geçici olarak engellenir. Yani kişi, mahkeme kararıyla aldığı cezanın tamamını cezaevi veya denetimli serbestlik süresi içinde doldurup infaz ettirdikten sonra bu hakları yeniden talep edebilir.

TCK 53 Uygulama Alanı ve Yasaklı Haklar

TCK 53, kasten işlenmiş suçlardan verilen hapis cezalarında uygulanır. Ağır (kasıtlı) suçlardan hüküm giymiş kişiler, yukarıda sayılan haklardan cezanın infazı süresince otomatik olarak yoksun bırakılır. TCK 53/2 hükmüne göre bu yasaklılık hapis cezası infaz edilinceye kadar devam eder. Diğer bir ifadeyle, ceza süresi sona erdiğinde hükümlü TCK’da düzenlenen haklarını yeniden elde eder.

Bununla birlikte, TCK dışındaki yasalar hâlâ bazı yasaklılıklar içerebilir. Örneğin 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre bir yıl ve üzeri hapis cezası alanlar memuriyete kabul edilmeyebilir; Avukatlık Kanunu’nda bazı suçlarda avukatlık yapma yasağı; Milletvekili Seçim Kanunu’nda ise belirli cezaları almış kişilerin milletvekili seçilememesi hükme bağlanmıştır. Bu nedenle cezanın tamamıyla infazından sonra da bazı haklar üzerinde yasal yasaklar kalabilir. Bu noktada yasaklı hakların iadesi kurumu devreye girer ve özel kanunlarda öngörülen kısıtlamalar mahkeme kararıyla kaldırılabilir.

Memnu Hakların İadesi Şartları

Yasaklı hakların iadesi için başvuru yapabilmek amacıyla üç temel koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekir (5352 sayılı Adli Sicil Kanunu m.13/A):

• Cezanın infazının tamamlanmış olması: Hükümlü, aldığı hapis cezasını tamamen çekmiş olmalıdır. Bu, cezaevinde veya denetimli serbestlik kapsamında belirlenen sürenin yeniden suç işlememe şartıyla eksiksiz infaz edildiği anlamına gelir. Erteleme uygulamasıyla infaz başlamadığı için bu durumda iade talep edilemez. Koşullu salıverme sonrasında cezaevi dışında geçirilen süreler, infazın parçası sayılır. Cezaevinden tahliye edilmiş olmak (tabutlu/koğuşlu çıkış) infazın bittiğini göstermez.
• Üç yıllık bekleme süresi: Cezanın infazı tamamlansa bile infaz tarihinden itibaren 3 yıl geçmeden hak iadesi talep edilemez. Bu süre hukukî bir öngörü olup kısaltılamaz. Yani ceza infazı sona erip resmen kapatma (infaz durumu bildirimi) yapıldıktan sonra üç yıl beklenmelidir.
• İyi hal (yeni suç işlenmemiş olması): İlgili üç yıllık süre içinde hükümlünün yeni bir suç işlememiş olması ve topluma uyum sağlaması gerekir. Mahkeme, hükümlünün bu dönemde adli sicil kaydını inceleyerek yeni ceza olup olmadığını ve disiplin cezaları gibi olumsuz sicil kayıtlarını gözden geçirir. Resmi kayıtlara yansıyan yeni bir mahkûmiyet veya disiplin cezası yoksa “iyi hal” şartı yerine gelmiş sayılır.

Not: Cezanın infazı genel af, etkin pişmanlık veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması gibi uygulamalarla sona ermişse iade başvurusu için bekleme süresi 5 yıl olarak öngörülmüştür. Bu durumda hükmün kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl geçmeden iade talep edilemez; fakat bu beş yıllık sürenin, hükümlüye verilen hapis cezası süresine 3 yıl eklenerek hesaplanan süreden az olmaması gerekir.

Başvuru Süreci: Nereye ve Nasıl Yapılır?

Memnu hakların iadesi talepleri mahkemeye dilekçe ile yapılır. Yetkili mahkemeler şu şekilde belirlenmiştir:

• Hükmü veren mahkeme: İade talebi, doğrudan ceza kararını veren mahkemeye (örneğin Ağır Ceza Mahkemesi) yapılabilir. Bu mahkeme, ceza dosyasıyla ilgili detayları bildiğinden inceleme sürecini hızlandırabilir.
• İkamet mahkemesi: Hükümlü, ikamet ettiği il veya ilçedeki ve mahkûmiyet kararı veren mahkemeyle aynı dereceye (örneğin yine Ağır Ceza Mahkemesi düzeyine) sahip bir mahkemeye de başvurabilir. Özellikle ceza gördüğü yer ile ikametgahı farklı illerde olanlar bu yolu tercih eder.

Başvuruda genel olarak aşağıdaki belgeler istenir:

1. Dilekçe: Yasaklı hakların iadesi talebi açıkça belirtilmeli ve iade istenen haklar tek tek yazılmalıdır.
2. Kimlik/Adres belgeleri: Nüfus cüzdanı fotokopisi ve ikametgah belgesi.
3. Mahkûmiyet kararı: Kesinleşmiş ceza mahkemesi kararı örneği (ya da Yargıtay ilâmı).
4. Cezanın infaz bilgileri: Hapis cezasının tamamen infaz edildiğini gösterir belge (ceza infaz kurumu yazısı, tahliye/denetimli serbestlik belgeleri vb.).
5. Sabıka kaydı: Adli sicil kaydı (bu başvuru dosyasına eklenir, hâkim arşiv kayıtlarını da inceleyerek karar verir).
6. Ek belgeler: Varsa Yargıtay tebliğnamesi, terhis belgesi veya disiplin cezalarını gösterir belgeler.

Mahkeme Süreci ve Değerlendirme Kriterleri

Mahkeme, iade talebini öncelikle dosya üzerinden inceler. Şartların açıkça sağlandığı tespit edilirse duruşma yapmadan karar verebilir. Gerektiğinde ise Cumhuriyet savcısı ile hükümlüyü dinleyerek duruşma yapılabilir. Hâkim bu konuda takdir yetkisine sahip olup şu kriterleri değerlendirir:

• Cezanın infaz edilip edilmediği: İlk bakışta cezanın infaz durumu önemlidir. Cezaevinden tahliye tarihleri, denetimli serbestlik belgeleri ve ilgili infaz kayıtları incelenir. İnfaz tamamlanmamışsa başvuru reddedilir.
• Geçen süre ve iyi hal: İnfaz tarihinden itibaren üç yıllık sürenin dolup dolmadığı kontrol edilir. Bu süre içinde hükümlünün adli sicil kaydında yeni bir suç kaydı veya disiplin cezası olmaması, olumlu referanslar veya düzenli yaşam ortaya koyması “iyi hal” göstergesi sayılır. Yeni bir dava veya ceza olmaması şarttır.
• Hak yoksunluğunun kapsamı: Dilekçede hangi hakların iadesi istendiği belirtilir. Mahkeme sadece daha önce yoksun bırakılan haklara ilişkin karar verir; yeni haklar vermez. Örneğin mahkûmiyet kararında dernek yöneticiliği yasağı yoksa o hakkı iade edemez. Hangi hakların karar ile engellendiği mahkûmiyet metninden anlaşılmalıdır.
• Mağduriyet ve gecikme durumu: Başvurunun gecikmesine rağmen kişinin mağduriyet yaşayıp yaşamadığı göz önünde bulundurulabilir. Örneğin, memuriyete giremeyip mağduriyet yaşayan bir kişi hakkında hâkim kolaylaştırıcı karar verebilir.
• Ek inceleme talepleri: Dosya içeriği yeterli görülmezse hâkim, tarafları dinleyip ek belge ve delil talep edebilir. Ancak pratikte genellikle yazılı belgelerle karar verilir.

Yukarıdaki şartlar gerçekleşmişse hâkim “yasaklı hakların iadesine” karar verir. Karar metninde iade edilen haklar açıkça sayılır. İade talebi reddedilirse hükümlünün karara karşı yedi gün içinde Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre istinaf (temyiz) başvurma hakkı vardır.

Sonuç ve Hukuki Destek

TCK 53 kapsamındaki yasaklı hakların iadesi, belirtilen koşullar sağlandığında hâkim kararı ile mümkün olan bir haktır. Cezanın infazı tamamlanıp üç yıl geçtikten ve iyi hal şartı gerçekleştiğinde yapılan başvurular genellikle kabul edilir. Uygulamada ihmal edilen başvurular, kamu veya mesleki engeller doğurup kişiye ciddi mağduriyet yaratabilir.

Bu süreçte Bursa ceza avukatı olarak müvekkillerimize ihmal edilmiş hakların geri kazanılması konusunda kapsamlı destek sağlıyoruz. Uzman avukatlarımız, dosyanın hazırlanmasından mahkeme sürecine kadar tüm aşamalarda rehberlik ederek memnu hakların tamamen geri alınmasını sağlar. Memnu hakların iadesiyle kişi, yeniden seçme-seçilme, kamu görevine girme ve dernek kurma hakları gibi temel haklarına kavuşur; bu hakların geri kazanılması ise doğru yol haritası çizilerek ve yasal prosedürlere uygun hareket edilerek mümkündür.

Bu süreçte sorularınız veya başvuru desteği için Bursa ilindeki hukuki danışmanlık hizmetlerimizden yararlanabilirsiniz. Unutmayın, doğru bilgi ve temsil ile adalete kavuşmak mümkündür.