Türk Ceza Kanunu’nun 51. maddesi, hapis cezasının ertelenmesine ilişkin usul ve esaslarını düzenlemektedir. Kanuna göre işlediği suçtan dolayı 2 yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen bir kişinin cezası ertelenebilir. Suçun işlendiği tarihte sanık 18 yaşından küçük veya 65 yaşından büyük ise bu üst sınır 3 yıla kadar çıkabilmektedir. Yani genç ve ileri yaştaki hükümlüler için yasa daha fazla esneklik tanımıştır.
Öte yandan, 2 yılın altındaki her hapis cezası otomatik olarak ertelenecek diye bir kural yoktur. Mahkemenin takdir yetkisi vardır ve erteleme kararı vermeden önce sanığın durumu kapsamlı şekilde değerlendirilir. Nitekim, Bursa ceza avukatı Efekan Efe de hapis cezasının ertelenmesi kararının bir hak değil, mahkemenin takdirine bağlı bir imkân olduğunu vurgulamaktadır. Bu nedenle her 2 yılın altındaki ceza alan kişi otomatik olarak bu avantajdan yararlanamaz. Hakim, yargılama sürecinde sanığın tutumunu, pişmanlık gösterip göstermediğini ve tekrar suç işleyip işlemeyeceğini değerlendirerek ertelemenin yerinde olup olmadığına karar verir.
Kanun, erteleme kararı verilebilmesi için öngörülen şartları açıkça belirtmiştir. Ayrıca hapis cezasının ertelenmesi kararı yalnızca hapis cezaları için geçerlidir; adli para cezası gibi hapis dışındaki cezalarda erteleme uygulanmaz. Mahkeme, koşullar mevcutsa mahkûmiyet hükmüyle birlikte cezanın ertelenmesine de karar verebilir. Erteleme kararı verilen hükümlü, cezaevine girmeden cezasını denetimli serbestlik tedbirleriyle infaz etmeye başlar.
Erteleme şartları nelerdir?
TCK md. 51’e göre bir hapis cezasının ertelenebilmesi için şu şartların bir arada gerçekleşmesi gerekir:
- Ceza süresi sınırı: Erteleme kararı verilebilmesi için hükmedilen hapis cezasının süresi 2 yıl veya daha az olmalıdır. (Suçu işlediği tarihte 18 yaşından küçük veya 65 yaşından büyük olanlar için bu sınır 3 yıl olarak uygulanır.)
- Önceden kasıtlı suçtan ceza almamış olmak: Sanık daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı 3 aydan fazla hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmalıdır. Başka bir deyişle, sabıka kaydında 3 aydan uzun süreli kasıtlı bir hapis cezası bulunan kişiler için erteleme imkânı kanunen yoktur. (Daha önce hiç hüküm giymemiş veya sadece adli para cezası almış kişiler bu şartı sağlamış sayılır.)
- Tekrar suç işlemeyeceği konusunda kanaat: Mahkeme, yargılama sürecinde sanığın davranışlarını gözlemleyerek bir daha suç işlemeyeceğine dair olumlu bir kanaate ulaşmalıdır. Sanığın duruşmalardaki tutumu, pişmanlık göstermesi, mağdurla uzlaşma çabaları gibi unsurlar hakimin bu kanaati oluşturmasında etkili olur. Bu şart, erteleme kararında hakime takdir yetkisi tanıyan en önemli subjektif kriterdir.
- Gerekirse zararın giderilmesi: Mahkeme, erteleme kararını mağdurun veya kamunun uğradığı zararın giderilmesi şartına bağlayabilir. Örneğin suç nedeniyle ortaya çıkan maddi zararın aynen iadesi veya tazmini istenebilir. Eğer hakim bu koşulu uygularsa, hükümlü zararı tamamen karşılayana dek ceza infaz edilmeye devam eder; koşul yerine getirilince hükümlü cezaevinden çıkarılarak erteleme sürecine geçilir.
Yukarıdaki şartların tümü sağlandığında mahkeme, takdirine bağlı olarak hapis cezasının ertelenmesine karar verebilir. Erteleme şartlarının her dava özelinde dikkatlice değerlendirilmesi gerekmektedir. Cezanın miktarı, sanığın sabıka durumu ve yargılama sürecindeki tutumu, erteleme ihtimalini belirleyen kritik unsurlardır. Bu nedenle, hakkında hüküm çıkması muhtemel kişilerin erteleme imkânının olup olmadığını önceden bir uzman yardımıyla analiz etmeleri faydalıdır.
Denetim süresi ve yükümlülükler
Mahkeme tarafından hapis cezasının ertelenmesine karar verildiğinde, hükümlü için bir denetim süresi belirlenir. Kanuna göre denetim süresi 1 yıldan az, 3 yıldan fazla olamaz ve hakim genellikle suçun niteliğine ve ceza süresine göre bu süreyi belirler. Ayrıca, belirlenen denetim süresi hükmedilen ceza süresinden daha kısa olamaz. Örneğin mahkeme 6 ay hapis cezasını ertelemişse, denetim süresi en az 1 yıl olacaktır; 2 yıl hapis cezası ertelenmişse denetim süresi en az 2 yıl olmalıdır.
Denetim süresi boyunca hükümlü, kanunun ve mahkemenin belirlediği bazı yükümlülüklere tabi olur. Mahkeme, hükümlünün durumuna ve topluma kazandırılma hedefine uygun olarak çeşitli yükümlülükler getirebilir:
- Hükümlü bir meslek veya sanat sahibi değilse, bir meslek edinmesi veya bir işte çalışması için eğitim programına katılmasını şart koşabilir.
- Hükümlü halihazırda bir meslek sahibiyse, kamuya ya da özel sektörde, ustalık gerektiren bir işte bir başka kişinin gözetiminde çalışmasını isteyebilir.
- Hükümlü 18 yaşından küçük ise, eğitimine devam etmesi ve gerekiyorsa barınma imkânı da olan bir eğitim kurumunda bir meslek veya sanat öğrenmesi yükümlülüğü getirilebilir.
Ayrıca mahkeme, denetim süresi içinde hükümlüye rehberlik etmesi için bir uzman görevlendirebilir. Bu uzman (örneğin denetimli serbestlik görevlisi veya sosyal hizmet uzmanı), hükümlünün sorumluluk bilinci kazanmasına ve kötü alışkanlıklardan uzak durmasına yardımcı olur. Gerektiğinde hükümlünün çalıştığı veya eğitim gördüğü kurumlarla iletişim kurarak gelişimini takip eder ve periyodik raporlar hazırlayarak mahkemeye sunar.
Öte yandan, mahkeme hükümlünün kişiliğini ve sosyal durumunu göz önüne alarak hiçbir yükümlülük belirlemeden de denetim süresini geçirmesine karar verebilir. Yani bazı durumlarda hükümlüye özel bir yükümlülük yüklenmez; kişinin sadece iyi halli bir şekilde yaşamına devam etmesi yeterli görülür.
Denetim süresinin en kritik şartı, hükümlünün bu süre içinde yeni bir suç işlememesidir. Eğer hükümlü denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işler veya yükümlülüklere uymazsa, ertelenen cezanın cezaevinde infaz edilmesine karar verilir. Yani kişinin daha önce ertelenmiş olan hapis cezası kısmen veya tamamen uygulanmak üzere yeniden devreye girer ve hükümlü cezaevine gönderilir.
Diğer yandan, denetim süresi boyunca hükümlü tüm kurallara uyup iyi halli bir yaşam sürdürürse, sürenin sonunda cezası infaz edilmiş sayılır. Bu durumda artık kişi o hapis cezasını çekmiş kabul edilir ve ceza dosyası kapanır. Böylece hapis cezasının ertelenmesi amacına ulaşmış; hükümlü cezaevine girmeden, toplum içinde ıslah olarak cezasını tamamlamış olur. Bu durum, hem kişi için yeni bir başlangıç yapma fırsatı hem de toplum için rehabilitasyon odaklı bir kazanç anlamına gelmektedir.
Özetle, hapis cezasının ertelenmesi kurumu, ceza adalet sistemimizde hükümlülere ikinci bir şans tanıyan son derece önemli bir imkandır. Uygun görüldüğü takdirde, suçtan pişmanlık duyan ve tekrar suç işlemeyeceği değerlendirilen kişiler, cezasını cezaevinde çekmek yerine toplum içinde denetimli serbestlik tedbirleriyle tamamlayabilir. Bu sayede cezanın caydırıcılık amacı korunurken, hükümlünün topluma kazandırılması da sağlanmaktadır. Ancak her vaka özelinde değerlendirilir ve erteleme kararı almak otomatik değildir; mahkeme şartların gerçekten oluşup oluşmadığını titizlikle inceler.
Bursa ceza avukatı Efekan Efe olarak tavsiyem, hapis cezasıyla karşı karşıya kalan kişilerin erteleme veya benzeri hukuki imkânlardan yararlanma şansını erkenden değerlendirmeleridir. Hapis cezasının ertelenmesi konusu, hem yasal kriterler hem de yargılama sürecinde yapılacak savunma açısından uzmanlık gerektirir. Böyle bir durumla karşılaşan bireylerin deneyimli bir ceza hukuku avukatından destek almaları büyük önem taşır.
Sonuç olarak, doğru uygulandığında hapis cezasının ertelenmesi pek çok hükümlü için hayatında yeni bir sayfa açma ve topluma faydalı bir birey olarak devam etme fırsatı sunar. Bu kurumun etkin kullanımı, hem adil bir ceza yargılaması hem de toplumsal barış açısından olumlu sonuçlar doğurur. Bursa ceza avukatı Efekan Efe, hukuk bürosu olarak müvekkillerinin lehine olan tüm yasal imkânları azami ölçüde kullanmakta ve topluma kazandırıcı çözümleri her zaman ön planda tutmaktadır.
